Menu

Sankcje za nieuszanowanie zasobów środowiska

Sankcje za nieuszanowanie zasobów środowiska

System sankcji finansowych, istniejących w polskim prawie ochrony środowiska już od lat 70. ubiegłego wieku, został od 2002 r. nieco przebudowany i uporządkowany. Najważniejszą zmianą jest wyodrębnienie dwóch rodzajów sankcji administracyjnych o charakterze finansowym – znanych już administracyjnych kar pieniężnych i nowych opłat podwyższonych.

Specyficznym rodzajem sankcji jest również tzw. opłata produktowa. Jak z samych nazw już widać, zróżnicowany jest charakter tych instrumentów sanacyjnych  - kary nakładane są co do zasady w drodze decyzji administracyjnej, opłaty podlegają zasadzie samonaliczania (są więc formą swoistego rodzaju „samoukarania”). Niestety ustawodawca nie jest tu na drodze decyzji administracyjnej sankcję finansową nazwaną, nie wiedzieć czemu, „opłatą sanacyjną”, która jednakże w swojej istocie jest administracyjną karą pieniężną.

Ustawa – Prawo ochrony środowiska utrzymała i rozbudowała ważny i sprawdzony instrument o charakterze bodźcowym, mający zastosowanie do obu typów sankcji finansowych funkcjonujących na podstawie jej przepisów (czyli opłat podwyższonych i administracyjnych kar pieniężnych), jakim jest odraczanie i zmniejszanie bądź umarzanie odroczonej opłaty lub kary. Ideą instrumentu jest danie możliwości podmiotowi, obciążonemu taką sankcją, ale dążącemu do usunięcia przyczyn jej nałożenia, szansy zrealizowania podjętych przedsięwzięć – poprzez nieobciążanie go obowiązkiem zapłaty określonych sum, która na konieczność niewątpliwie co najmniej utrudnia realizację podjętych zamierzeń. Konstrukcja instrumentu wychodzi z założenia, że najważniejszy jest efekt środowiskowy, sankcja ma wymuszać jego osiągnięcie, jeżeli ukarany już próbuje coś zrobić, to ważniejszy jest efekt jego działań niż wpłynięcie określonych sum na konta funduszy środowiskowych. Sankcja nie jest jednak likwidowana od razu, w pierwszym etapie jest tylko odraczana, ostateczna ocena następuje po upływie okresu odroczenia i zależy od uzyskania efektu środowiskowego. Dodatkowym zabezpieczeniem jest założenie, że nie można ubiegać się o odroczenie całości należności, a jedynie określonej części.

Taki cel omawianej instytucji prawnej myszą brać pod uwagę organy decydujące w tych sprawach, decyzje nie mogą mieć bowiem charakteru automatycznego, wymagają dokładnego rozpoznania okoliczności sprawy. Organem zaś właściwym w sprawach odraczania terminu płatności opłaty podwyższonej a także jej zmniejszania i umarzania jest marszałek województwa, a w sprawach administracyjnych kar pieniężnych – wojewódzki inspektor ochrony środowiska.


Termin płatności opłaty za korzystanie ze środowiska oraz administracyjnej kary pieniężnej odracza się na wniosek podmiotu obowiązanego do ich uiszczenia, jeżeli realizuje on terminowo przedsięwzięcie, którego wykonanie zapewni usunięcie przyczyn ponoszenia podwyższonych opłat albo kar, w okresie nie dłuższym niż 5 lat od dnia złożenia wniosku. Termin płatności może być odroczony wyłącznie na okres niezbędny do zrealizowania takiego przedsięwzięcia. Złożenie to oznacza, że przedsięwzięcie ochronne musi być już w trakcie realizacji w momencie pojawienia się sankcji, nie w momencie składania wniosku o odroczenie, realizacja przedsięwzięcia musi zaś przebiegać według założonego harmonogramu i zakończyć się nie później niż w określonym ustawą terminie. Szczególną podstawą odroczenia, wprowadzoną do ustawy nowelizacją z listopada 2000 r., jest odroczenie na wniosek podmiotu obciążonego opłatą podwyższoną w związku z wprowadzeniem ścieków do wód bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego i realizującego przedsięwzięcie ujęte w krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych, o którym mowa w art. 43 ust. 3 ustawy – Prawo wodne,  jeżeli nie naruszono terminu realizacji tego przedsięwzięcia, określonego w programie. Ustawa nowelizująca dopuściła w takim wypadku wystąpienie z wnioskiem o odroczenie nawet przed zatwierdzeniem wskazanego programu przez Radę Ministrów. Marszałek powinien wówczas zawiesić postępowanie w sprawie odroczenia do czasu zatwierdzenia programu.

Odroczenie terminu płatności może dotyczyć części albo całości opłaty lub kary z tym jednak, że odroczenie może objąć opłaty najwyżej w części, w jakiej przewyższa ono kwotę opłaty, jaką ponosiłby podmiot korzystający ze środowiska  w wypadku, gdyby posiadał pozwolenie albo inną wymaganą decyzję. Oznacza to, że sumę odpowiadającą „powszechnej” opłacie za korzystanie należy wnieść w przewidzianym terminie, odroczenie dotyczyć może tylko sanacyjnej „nadwyżki” – złożenie wniosku o odroczenie terminu płatności opłat nie zwalnia z obowiązku ich uiszczenia w części, w jakiej nie mogą podlegać odroczeniu. Termin płatności może być odroczony wyłącznie na okres niezbędny do zrealizowania przedsięwzięcia, nie musi trwać całe dopuszczalne pięć lat –zainteresowany powinien wykazać, że okres przez niego proponowany jest niezbędny, organ zaś musi ocenić, czy odpowiada to prawdzie. Możliwe jest oczywiście wówczas odroczenie na czas krótszy niż proponowany, organ powinien jednak wykazać, że możliwe jest zrealizowanie przedsięwzięcia wcześniej.

Wniosek o odroczenie terminu płatności opłaty albo kary powinien zostać złożony do właściwego organu przed upływem terminu, w którym powinny być one uiszczone. W odniesieniu do opłat podwyższonych termin płatności wynika z ustawy i jest pod koniec miesiąca następującego po upływie każdego kwartału. W odniesienie natomiast do kar zobowiązanie do poniesienia kary powstaje z chwilą doręczenia decyzji o wymiarze tzw. kary łącznej.  Będzie to najczęściej następowało po dniu 31 grudnia danego roku, po ustaleniu takiej kary na czas naruszania w danym roku. Złożenie wniosku powinno wobec powyższego nastąpić właśnie po doręczenie decyzji ustalającej wymiar kary, ale przed upływem terminu do zapłacenia kary.

Wniosek, zgodnie z art. 318 ust. 3, powinien zawierać:

1)      wskazanie wysokości opłaty lub kary o której odroczenie terminu płatności występuje strona,

2)      opis realizowanego przedsięwzięcia, o którym mowa w art. 317 ust. 1,

3)      harmonogram realizacji przedsięwzięcia ze wskazaniem etapów nie dłuższych niż 6 miesięcy,

4)      ewentualnie wskazanie, że przedsięwzięcie jest ujęte w krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych, wraz z opisem przedsięwzięcia.

Jeżeli istnieją zastrzeżenia co do możliwości sfinansowania przez wnioskodawcę planowanych przedsięwzięć, organ właściwy w sprawie może zażądać dodatkowo przedłożenia dowodów potwierdzających możliwość finansowania przedsięwzięcia.

Rozstrzygnięcie w sprawie wniosku o odroczenie następuje w drodze decyzji. W decyzji o odroczeniu terminu płatności opłat lub kar należy skreślić:

a)      opłatę lub karę, której termin płatności został odroczony, oraz jej wysokość,

b)      realizowane przez wnioskodawcę przedsięwzięcie i harmonogram jego realizacji,

c)       termin odroczenia opłaty albo kary.

W wypadku gdy terminowe zrealizowanie przedsięwzięcia będącego podstawą odroczenia płatności usunęło przyczyny ponoszenia opłat i kar, właściwy organ orzeka w drodze decyzji o zmniejszeniu odroczonych opłat albo kar. Zmniejszenie następuje o sumę środków własnych wydatkowanych na realizację przedsięwzięcia, przy czym, jeżeli odroczenie dotyczy przedsięwzięcia służącego realizacji zadań własnych gminy, do środków własnych wlicza się także środki pochodzące z budżetu gminy. Do kwoty pozostających do zapłaty stosuje się odpowiednio przepisu III ustawy – Ordynacja podatkowa, dotyczące opłaty prolongacyjnej. Jeżeli natomiast odroczeniu podlegały opłaty albo kary wymierzone w związku ze składaniem lub magazynowaniem odpadów, prowadzonych bez uzyskania decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji środowiska odpadów, albo wymierzone za przekroczenie warunków określonych w decyzji, w razie terminowego zrealizowania przedsięwzięcia właściwy organ stwierdza umorzenie odroczonych opłat albo kar. Jeżeli natomiast odroczeniu podlegały opłaty podwyższone ponoszone w związku z wprowadzeniem ścieków do wód lib do ziemi bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego, w razie terminowego wykonania przedsięwzięcia służącego do realizacji zadań własnych gminy w zakresie kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych, marszałek stwierdza, w drodze decyzji, umorzenie odroczonych opłat.

W wypadku, gdy terminowe zrealizowanie przedsięwzięcia będącego podstawą odroczenia płatności nie usunęło przyczyn ponoszenia opłat lub kar, właściwy organ nakłada obowiązek uiszczenia odroczonych opłat albo kar wraz z opłatą prolongacyjną. Jeżeli jednak przedsięwzięcie będące podstawą odroczenia płatności nie zostało zrealizowane w terminie, właściwy organ zobowiązuje do uiszczenia odroczonych opłat albo kar wraz z określonymi e przepisach działu III ustawy – Ordynacja podatkowa odsetkami za zwłokę, naliczanymi za okres odroczenia. Decyzja taka może zostać wydana również przed upływem terminu odroczenia w razie stwierdzenia, ż przedsięwzięcie będące podstawą odroczenia nie jest realizowane zgodnie z harmonogramem.

Powyższy tekst pochodzi z publikacji „Odpowiedzialność administracyjna w ochronie środowiska” (Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2008). Jej autor omawia i analizuje przepisy określonych aktów prawnych, które dotyczą wykonywania obowiązków względem środowiska przez przedsiębiorców i inne podmioty. Książka dostępna jest w wielu księgarniach internetowych, np: www.profinfo.pl.

***

Informacje dodatkowe:

Odpowiedzialność administracyjnoprawna w ochronie środowiska

Autorzy: Marek Górski
Wydawnictwo:  Wolters Kluwer Polska - OFICYNA , 2008

Oprawa: oprawa miękka , Format: B5 , s. 212
Rodzaj: opracowanie , Medium: książki (WKP)
Dział: OCHRONA ŚRODOWISKA / prawo ochrony środowiska
Miejsce wydania: Warszawa